Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2020 оны 09 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2020 оны 09 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө, Хүдэр, Туул, Хиагт голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 13 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 159-211 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.52 мгN/л буюу ХА-аас 1.04 дахин давж бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Орхон гол, Орхон голын Орхон, Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 123-216 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, ХА-аас Орхон-Орхон усны хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.82 мгN/л буюу ХА-аас 1.64 дахин, Орхон-Шаамар усны хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.55 мгN/л буюу ХА-аас 1.1 дахин, Орхон-Сүхбаатар усны хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.56 мгN/л буюу ХА-аас 1.12 дахин давж бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 38-50 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас Ерөө-Ерөө усны хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 2.19 мгN/л буюу ХА-аас 4.4 дахин, Ерөө-Дулаанхаан усны хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.61 мгN/л буюу ХА-аас 1.22 дахин давж бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Хүдэр гол Хүдэр голын Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 73 мг/л, ХА-аас давсан  бохирдолгүй байна

Бугант гол,  Бугант голын  Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 84 мг/л,  ХА-аас  усан дахь эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.273 мгР/л буюу ХА-аас 2.73 дахин давж бага зэргийн  бохирдолтой байна.  

Туул гол, Туул голын Орхонтуул  хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 187 мг/л,  ХА-аас давсан  бохирдолгүй байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 560.9 мг/л, голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 9.92 мгО/л байсан боловч хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 6.4 мгО/л буюу ХА-аас 2.13 дахин, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 21.47 мгN/л буюу ХА-аас 42.94 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 1.444 мгN/л буюу ХА-аас 72.2 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 1.386 мгР/л буюу ХА-аас 13.9 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2020 оны 09 дугаар сарын 20-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 78.46%-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2020 оны 09 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

Хүснэгт 2

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар, MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: 2020 оны 9 дүгээр сарын байдлаар Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө, Бугант, Хүдэр гол цэвэр, Туул бага бохирдолтой,  Хиагт маш бохир байлаа.

Энэ сард Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал Ус” ХХК-ны ЦБ-ийн цэвэрлэгээний чанар 78.46 % ба цэвэршүүлээд гарч байгаа усанд стандартаас нийт азот 3.79 дахин, фосфор 1.85 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 2.85 дахин тус тус давсан  байна.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй бөгөөд нийт 44 удаагийн ажиглалт хийсэн байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 09-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.005 мг/м3, хамгийн их нь 0.008 мг/м3, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.021 мг/м3, хамгийн их нь 0.037 мг/м3, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна. PM10 тоосонцор хүлцэх агууламжаас давсан тохиолдол ажиглагдаагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс даваагүй ба нийт 41 удаагийн ажиглалт хийсэн. Агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.024 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.044 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.004 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын эрхлэгч М.Аягүл